Ο πολλαπλός καταστροφικός αντίκτυπος των πλημμυρών στην Ευρώπη
Krisztián Szabó (Átlátszó), Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη (MIIR), Κώστας Ζαφειρόπουλος (MIIR)
Tην τελευταία δεκαετία τουλάχιστον 681.076 άνθρωποι επλήγησαν από τις πλημμύρες και 1.579 ζωές χάθηκαν στην Ευρώπη. Τεράστιες είναι οι καταστροφές σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, δρόμους, σιδηροδρομικές γραμμές, αγωγούς και υποδομές επικοινωνίας.
«Η πλημμύρα άλλαξε τη ζωή μας. Τα παιδιά μου φοβούνται πια κάθε φορά που βρέχει. Ο γιος μου έπαθε κρίση πανικού όταν έκλεισαν ξανά οι γέφυρες στη Φαέντσα, νομίζοντας ότι θα συμβεί το ίδιο. Ακόμα κι εγώ δεν μπορώ να μην κοιτάζω το ποτάμι κάθε φορά που περνάω εκεί. Τώρα ζω μέρα με τη μέρα. Όλα μπορούν να αλλάξουν μέσα σε μια στιγμή. Έχασα τα πάντα μέσα σε μισή ώρα»
Φραντσέσκα Πλάτσι, κάτοικος της ιταλικής πόλης Φαέντσα στην επαρχία Ραβέννα, στην Εμίλια-Ρομάνια. Η Φαέντσα πλημμύρισε τρεις φορές μέσα σε 18 μήνες.
Οι πλημμύρες είναι η πιο συνηθισμένη φυσική καταστροφή. Η συχνότητά τους έχει υπερδιπλασιαστεί από το 2004 λόγω της επιτάχυνσης του υδρολογικού κύκλου που οφείλεται στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Τα τελευταία 30 χρόνια, οι πλημμύρες στην Ευρώπη έχουν πλήξει 5,5 εκατομμύρια ανθρώπους, έχουν προκαλέσει σχεδόν 3.000 θανάτους και έχουν οδηγήσει σε οικονομικές απώλειες που ξεπερνούν τα 170 δισεκατομμύρια ευρώ. Όμως τα στοιχεία αυτά είναι μόνο εκτιμήσεις.
Συνδυάσαμε δεδομένα από τρεις διαφορετικές ανοιχτές βάσεις δεδομένων για να κατασκευάσουμε την πρώτη ολοκληρωμένη βάση δεδομένων για τις πλημμύρες, καταγράφοντας τον αριθμό τους, τους πληγέντες και τους θανάτους από αυτές, σε όλες τις ευρωπαϊκές περιοχές από το 2014 έως το 2024. Επιπλέον, δημιουργήσαμε μία ξεχωριστή βάση δεδομένων βασισμένη σε δορυφορικά δεδομένα για τα τελευταία δύο χρόνια (2023-2024), η οποία αποτυπώνει την έκταση των πλημμυρών και τις επιπτώσεις τους στη γη και τις υποδομές σε όλες τις ευρωπαϊκές περιφέρειες 17 κρατών μελών.
Μεταξύ 2014 και 2024, τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από το Copernicus, τη δημόσια βάση δεδομένων EM-DAT και τη βάση δεδομένων Hanze δείχνουν ότι τουλάχιστον 681.076 άνθρωποι έχουν πληγεί από πλημμύρες σε 24 ευρωπαϊκές χώρες. Ο πραγματικός αριθμός των πληγέντων είναι μεγαλύτερος καθώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για όλες τις πλημμύρες.
Με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα που αναλύσαμε, τουλάχιστον 1.579 άνθρωποι έχασαν άμεσα τη ζωή τους από τις πλημμύρες στην Ευρώπη κατά την τελευταία δεκαετία.
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Αειφόρου Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, συνολικά στα Βαλκάνια, πλημμύρες με περισσότερους από 10 νεκρούς συμβαίνουν μία φορά κάθε 6,5 χρόνια και με περισσότερους από 22 νεκρούς μία φορά κάθε 12 χρόνια.
Στις 29 Οκτωβρίου 2024, ακραίες βροχοπτώσεις προκάλεσαν σοβαρές πλημμύρες στην Κοινότητα της Βαλένθια σε μια έκταση 53.260 εκταρίων. Περίπου 190.090 άνθρωποι επηρεάστηκαν και 232 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Η καταστροφή αυτή αποτελεί τη μεγαλύτερη πλημμύρα στην Ευρώπη για το 2024 και την πιο καταστροφική από πλευράς ανθρώπινων επιπτώσεων.
Πλημμύρα στη Βαλένθια, Ισπανία. Πηγή: Guillermo Gutiérrez Carrascal / El Confidencial
Όπως αποδείχθηκε στις πλημμύρες της Βαλένθια οι περιοχές που επλήγησαν περισσότερο συγκεντρώνουν χαμηλότερα επίπεδα κατά κεφαλήν εισοδήματος και, ταυτόχρονα, τα σπίτια που χτίστηκαν εκεί, όπου η γη είναι φθηνότερη, είναι λιγότερο προετοιμασμένα να αντιμετωπίσουν αυτού του είδους τα γεγονότα. Η Βαλένθια είναι η τρίτη ισπανική επαρχία με τον υψηλότερο αριθμό κτιρίων σε περιοχές με κίνδυνο πλημμύρας.
25 Οκτωβρίου 202230 Οκτωβρίου 2024
Επαρχία Βαλένθια, Ισπανία, πριν και μετά την πλημμύρα.
Πηγή: NASA Earth Observatory
Τα τελευταία δύο χρόνια, 17 ευρωπαϊκές χώρες αντιμετώπισαν 32 πλημμύρες, οι οποίες έπληξαν συνολικά 4.273.360 στρέμματα - μια έκταση 1,5 φορά μεγαλύτερη από το μέγεθος του Λουξεμβούργου - σύμφωνα με τα δορυφορικά δεδομένα της υπηρεσίας Copernicus Rapid Emergency Service.
Η ανάλυση 61 πληγείσων περιοχών αποκαλύπτει ότι οι αγροτικές περιοχές υπέστησαν τις πιο εκτεταμένες πλημμύρες, με περίπου 1.386.630 πλημμυρισμένα στρέμματα. Αντίστοιχα, 984.470 στρέμματα επηρεάστηκαν στις ενδιάμεσες περιοχές και 884.680 στρέμματα στις αστικές περιοχές.
Σχεδόν το 82,5% της συνολικής πληγείσας γης αφορά γεωργικές εκτάσεις και φυσικά οικοσυστήματα. Οι πλημμύρες επηρέασαν 3.276.660 στρέμματα γεωργικής γης (το 76,7% του συνόλου), συμπεριλαμβανομένων καλλιεργήσιμων αγρών, βοσκοτόπων, μόνιμων καλλιεργειών και ετερογενών γεωργικών εκτάσεων. Τα παραπάνω αναδεικνύουν τον σοβαρό αντίκτυπο που έχουν οι πλημμύρες στα μέσα διαβίωσης των αγροτών.
Η μεγαλύτερη πλημμύρα στην Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια ξεκίνησε στις 5 Σεπτεμβρίου 2023, στην Περιφέρεια Θεσσαλίας στην Ελλάδα, επηρεάζοντας σχεδόν 1.223.750 στρέμματα, το 92% των οποίων ήταν γεωργική γη. Η καταιγίδα στοίχισε άμεσα τη ζωή σε 17 ανθρώπους, επηρέασε 44.000 κατοίκους σε Καρδίτσα, Τρίκαλα, Μαγνησία και Λάρισα και είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο περισσότερων από 200.000 ζώων.
Τα στοιχεία μας δείχνουν ότι η Θεσσαλία αντιμετώπισε επίσης τις σημαντικότερες ζημιές στο μεταφορικό δίκτυο στην Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια, με 1.590 χιλιόμετρα δρόμων και σχεδόν 149 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών υποδομών να έχουν πληγεί.
Πλημμυρισμένες πεδιάδες κοντά στον Παλαμά, Θεσσαλία. Πηγή: Μάκης Θεοδώρου
Η επίσημη καταγραφή των θυμάτων από την καταστροφική πλημμύρα του 2023 στη Θεσσαλία ήταν 17. Ωστόσο, πρόσφατη μελέτη του Κέντρου Έρευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, την Πολιτική Υγείας και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, δείχνει ότι ο πραγματικός αριθμός των συνολικών θανάτων που σχετίζονται με την καταστροφή ήταν 20 φορές υψηλότερος το πρώτο τρίμηνο μετά τις πλημμύρες. Συνολικά, 335 άτομα πέθαναν εντός τριών μηνών κυρίως από καρδιοαγγειακά και/ή αναπνευστικά προβλήματα.
31 Αυγούστου 20238 Σεπτεμβρίου 2023
Οι περιοχές της Θεσσαλίας που επλήγησαν περισσότερο πριν και μετά την πλημμύρα.
Πηγή: NASA Earth Observatory
Οι πλημμύρες προκάλεσαν ζημιές σε συνολικά 4.256,2 χιλιόμετρα υποδομών μεταφορών (οδικές υποδομές, σιδηροδρομικές υποδομές, θαλάσσιες υποδομές, αστικές μεταφορές και αερομεταφορές). Οι τοπικοί δρόμοι αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 67% των συνολικών ζημιών, με τις αστικές περιοχές να υφίστανται τις σημαντικότερες επιπτώσεις στις οδικές υποδομές.
Επιπλέον, άλλα 6.885,4 χλμ. χωματόδρομων, κυρίως σε αγροτικές περιοχές, έχουν επίσης πληγεί.
Τα τελευταία δύο χρόνια, οι πλημμύρες επηρέασαν επίσης 1.223,6 χλμ. αγωγών και υποδομών επικοινωνίας, κυρίως σε περιοχές με έντονη αστική ανάπτυξη. Αυτό περιλαμβάνει 845,9 χλμ. αγωγών μακράς απόστασης, γραμμών επικοινωνίας και ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και 377,7 χλμ. τοπικών αγωγών και καλωδίων, με αποτέλεσμα σπίτια να μείνουν χωρίς ρεύμα και πόσιμο νερό.
Τα δεδομένα δείχνουν ότι ενώ οι αγροτικές περιοχές υφίστανται μεγαλύτερη έκταση πλημμυρών, οι αστικές περιοχές υφίστανται σοβαρότερη ζημιά στις υποδομές.
Οι υποδομές αγωγών και επικοινωνιών της Γερμανίας έχουν πληγεί περισσότερο, καθώς έχουν επηρεαστεί 209,8 χιλιόμετρα αγωγών μεγάλων αποστάσεων και ηλεκτρικών γραμμών και 117,7 χιλιόμετρα τοπικών αγωγών και καλωδίων.
Συνολικά στη Γερμανία, οι πλημμύρες στο Βραδεμβούργο, τη Βάδη-Βυρτεμβέργη, τη Βαυαρία, την Κάτω Σαξονία, τη Σαξονία, τη Σαξονία-Άνχαλ και το Σάαρλαντ τα τελευταία δύο χρόνια έχουν επηρεάσει 327,5 χλμ. υποδομών.
Πλημμύρα του ποταμού Σάαρ, Σάαρλαντ Γερμανία, 18.05.2024. Πηγή: Berit Kessler / Shutterstock.com
Δεκέμβριος 202030 Δεκεμβρίου 2023
Ποταμός Βέζερ κοντά στη Βρέμη, Γερμανία, πριν και μετά την πλημμύρα.
Πηγή: Google Earth, Brockmann Consult
Συνολικά, τα τελευταία δύο χρόνια στην Ευρώπη, 32 πλημμύρες έπληξαν 4.273.360 στρέμματα σε 17 χώρες και επηρέασαν περίπου 320.560 ανθρώπους. Η πλημμύρα στη Βαλένθια, σε μια κυρίως αστική περιοχή, αντιπροσωπεύει το 59,3% των συνολικών εκτιμώμενων πληγέντων ατόμων στην Ευρώπη.
Ενώ οι αγροτικές περιοχές υφίστανται μεγαλύτερες εκτάσεις πλημμυρών, στις αστικές περιοχές, με την υψηλότερη πυκνότητα πληθυσμού, συχνά πλήττονται περισσότεροι άνθρωποι. Ωστόσο, χωρίς στοιχεία σχετικά με τον οικονομικό αντίκτυπο των πλημμυρών, είναι αδύνατο να προσδιοριστεί ποιες κοινότητες έχουν υποστεί τις μεγαλύτερες συνέπειες.
Οι τελευταίες τρεισήμισι δεκαετίες ήταν από τις πιο πυκνές περιόδους σε πλημμύρες στην Ευρώπη τα τελευταία 500 χρόνια. Οι επιστήμονες έχουν αποδείξει ότι η εποχή αυτή διαφέρει από άλλες περιόδους πλούσιες σε πλημμύρες όσον αφορά το μέγεθος, τις θερμοκρασίες του αέρα και την εποχικότητα του φαινομένου. Το καλοκαίρι του 2024 ήταν το θερμότερο που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως. Σημειώνεται ότι για κάθε βαθμό Κελσίου που προστίθεται στη μέση παγκόσμια θερμοκρασία, η ένταση των βροχοπτώσεων αυξάνεται κατά περίπου 7%.
Είναι πολύ πιθανό ότι και άλλες μεγάλες πλημμύρες θα πλήξουν το ευρωπαϊκό έδαφος τα επόμενα χρόνια, παρόμοιες με εκείνες της Βαλένθια, της Φαέντσα, της Θεσσαλίας και της Κεντρικής Ευρώπης. Ωστόσο, η Ευρώπη μοιάζει απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις πλημμύρες στο έδαφός της.
Στην πολιτική προστασία, τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, είναι καθοριστικής σημασίας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι αρκεί η έγκαιρη προειδοποίηση από τις αρχές για να εκκενωθεί μια περιοχή. Πρέπει να γνωρίζουμε πού πρόκειται να εκδηλωθεί η πλημμύρα, πού βρίσκεται ο πραγματικός κίνδυνος και πρέπει να υπάρχει επαρκής χρόνος για να γίνει κατάλληλη διαχείριση των όγκων του νερού, ώστε να προστατευθούν όχι μόνο οι άνθρωποι, τα ζώα και οι ατομικές περιουσίες αλλά και οι κρίσιμες δημόσιες υποδομές.
Η δημοσιογραφική έρευνα δεδομένων του MIIR και του EDJNET, επιχειρεί να καλύψει ένα κενό σε ένα τοπίο κατακερματισμένων και ελλιπών ευρωπαϊκών δεδομένων για τις πλημμύρες. Μπροστά στην απειλή που θέτει η συνεχιζόμενη κλιματική κρίση, η έρευνα αυτή αναδεικνύει την επείγουσα ανάγκη για ένα επίσημο ολοκληρωμένο και τακτικά ενημερωμένο σύνολο δεδομένων που θα παρακολουθεί τις πλημμύρες σε όλες τις ευρωπαϊκές περιοχές, όχι μόνο για τη βελτίωση της ετοιμότητας και της ανθεκτικότητας αλλά και για την αποτελεσματική διαχείριση των συνεπειών των πλημμυρών.
Ψηφιακός σχεδιασμός: Krisztián Szabó (Átlátszó)
Συλλογή και ανάλυση δεδομένων: Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη (MIIR)
Έρευνα-κείμενα: Κώστας Ζαφειρόπουλος (MIIR)
