Επιδοτούμενα εισιτήρια τρένων: Η Γερμανία και η Ισπανία δείχνουν το δρόμο

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει λάβει ορισμένα μέτρα τα τελευταία χρόνια για τη στήριξη των διασυνοριακών μεταφορών επιβατών και εμπορευμάτων με τρένο, κυρίως υποστηρίζοντας νέες γραμμές και υπηρεσίες. Υπήρξαν επίσης διμερείς συνεργασίες μεταξύ χωρών: για παράδειγμα, η Γερμανία και η Γαλλία συνεργάζονται για να δώσουν κίνητρα για ταξίδια σε νέους ενήλικες, προσφέροντας 60.000 δωρεάν εισιτήρια σε άτομα κάτω των 27 ετών.

Ορισμένα εθνικά μέτρα στοχεύουν αντ’ αυτού να υποστηρίξουν τις σιδηροδρομικές εταιρείες σε συγκεκριμένες υπηρεσίες  τους, προκειμένου να μειώσουν τις τιμές των εισιτηρίων  για τους επιβάτες. Αυτό συμβαίνει στο Βέλγιο, το οποίο επιδοτεί τα νυχτερινά τρένα με τουλάχιστον μία στάση σε βελγικό έδαφος.

Οι περιφερειακές πρωτοβουλίες παραμένουν οι πιο κοινές. Η γαλλική περιφέρεια της Οξιτανίας (η οποία περιλαμβάνει την Τουλούζη και το Μονπελιέ) έχει ξεκινήσει ένα πρόγραμμα που επιτρέπει ταξίδια με περιφερειακά τρένα με κόστος ένα ευρώ κάθε πρώτο Σαββατοκύριακο του μήνα για περιορισμένο αριθμό εισιτηρίων τα οποία ειναι διαθέσιμα κάθε μέρα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Σιδηροδρόμων της Ε.Ε. (ERA), τέτοιες περιφερειακές πρωτοβουλίες έχουν κάνει τους ντόπιους διατεθειμένους να χρησιμοποιούν περισσότερο τις δημόσιες υπηρεσίες, ειδικά σε επίπεδο πόλης.

«Το 2019, το Västtrafik, το περιφερειακό πρακτορείο μεταφορών στο Γκέτεμποργκ (Σουηδία), διένειμε δωρεάν κάρτες μεταφορών διάρκειας δύο εβδομάδων που ίσχυαν για μεταφορές  σε λεωφορεία, φέρι μποτ και τραμ. Περίπου το 20% όσων έλαβαν τα δωρεάν εισιτήρια, δηλαδή 100.000 κάτοικοι, έγιναν τακτικοί χρήστες των μέσων μαζικής μεταφοράς», εξήγησε στέλεχος της ΕRΑ στο Voxeurop. Παρόμοιες περιπτώσεις αποτελούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς μηδενικού ναύλου (FFPT) στο Ταλίν (Εσθονία) και στη Δουνκέρκη (Γαλλία).

Από την άλλη πλευρά, οι εθνικές πρωτοβουλίες στη Γερμανία και την Ισπανία ενδέχεται να παρέχουν μια εικόνα για τα όρια τέτοιων πολιτικών και την ανάγκη συμπλήρωσής τους. Εκεί, η τιμολόγηση είναι μόνο ένα μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για την ενίσχυση των δημόσιων συγκοινωνιών, τη μείωση της κυκλοφορίας και των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και την προώθηση του τουρισμού στις περιφερειακές περιοχές.

Γερμανία: ένα νέο εθνικό πρόγραμμα

Η Γερμανία ξεκίνησε το πρώτο εθνικό πρόγραμμα της Ευρώπης για την ενίσχυση των μετακινήσεων με τρένο στη μετά την πανδημία εποχή. Για τρεις μήνες το καλοκαίρι του 2022, ένα μηνιαίο εισιτήριο 9 ευρώ έδινε πρόσβαση σε όλα τα περιφερειακά μέσα μαζικής μεταφοράς. Η προώθηση αυτή ήταν επίσης μέρος της προσπάθειας της γερμανικής κυβέρνησης να μετριάσει τον πληθωρισμό.

Η γερμανική ομοσπονδιακή στατιστική υπηρεσία (Destatis) δημοσίευσε διάφορα στοιχεία για την πρωτοβουλία, επισημαίνοντας ήδη από τον Αύγουστο ότι τα ταξίδια σε αγροτικές περιοχές τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2022 είχαν αυξηθεί κατά 80 τοις εκατό σε σύγκριση με το 2019. Ο αριθμός των ταξιδιών με τρένο σε τουριστικά αστικά κέντρα αυξήθηκε επίσης, κατά 28 τοις εκατό. Κατά την ίδια περίοδο, ωστόσο, τα οδικά ταξίδια επέστρεψαν στα προ πανδημίας επίπεδα, υποδηλώνοντας ότι σχετικά λίγοι άνθρωποι επέλεξαν να εγκαταλείψουν εντελώς τα αυτοκίνητά τους.

Τα αποτελέσματα συμβαδίζουν με άλλες μελέτες. Μια ομάδα ερευνητών από το Μόναχο διεξήγαγε μια μελέτη χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγια και δεδομένα κινητικότητας που ελήφθησαν από εφαρμογές smartphone στο γερμανικό κράτος. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το 48% των ανθρώπων αύξησαν τη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς. Ωστόσο, μόνο το 31% του δείγματος μείωσε τη χρήση του αυτοκινήτου του: η πλειοψηφία δεν άλλαξε τις προηγούμενες συνήθειές του και το 5% αύξησε ακόμη και τη χρήση ιδιωτικών συγκοινωνιών. Το 82% όσων προτίμησαν τα μέσα μαζικής μεταφοράς από το αυτοκίνητό τους ανέφεραν ότι ο κύριος λόγος ήταν η εισαγωγή του εισιτηρίου των 9 ευρώ.

Στοιχεία που δημοσιεύθηκαν αργότερα έδειξαν ότι ο αριθμός των ταξιδιών με τρένο τους τρεις καλοκαιρινούς μήνες, στη Γερμανία, αυξήθηκε κυρίως τα Σαββατοκύριακα (+105%). Η αύξηση ήταν μικρότερη κατά τη διάρκεια της εβδομάδας (+24%). «Μετά τη λήξη του εισιτηρίου των 9 ευρώ, παρατηρήθηκε πτώση της κινητικότητας στα προ κρίσης επίπεδα σε όλες τις κατηγορίες εξ αποστάσεως», σημειώνει το Destatis, επιβεβαιώνοντας τον αντίκτυπο των επιδοτήσεων.

Ο αριθμός των διαδρομών με τρένο αποστάσεων μεταξύ 30 και 100 χιλιομέτρων ήταν κατά μέσο όρο 43 % υψηλότερος από ό,τι το 2019. Για μεσαίες αποστάσεις (100 χλμ έως 300 χλμ ), παρατηρήθηκε αύξηση 57%. Τα τρένα μεγάλων αποστάσεων, από την άλλη, παρέμειναν λίγο-πολύ στα προ πανδημίας επίπεδα.

Για τη σιδηροδρομική εταιρεία Deutsche Bahn, που είναι διαβόητη για τις καθυστερήσεις της,  η περσινή αύξηση των χρηστών, η οποία συνέπεσε με την τουριστική περίοδο, οδήγησε τις υπάρχουσες δυσκολίες στα άκρα. Τα τρένα ήταν συχνά τόσο γεμάτα που ο δανέζικος Τύπος πρότεινε στους τουρίστες να τα αποφεύγουν. Οι μεγαλύτεροι ωφελούμενοι ήταν οι νέοι (συμπεριλαμβανομένων των τουριστών), οι οικογένειες με χαμηλό εισόδημα και οι μετακινούμενοι για εργασιακούς λόγους. Προσωπικά χρησιμοποίησα 18 περιφερειακά τρένα στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του καλοκαιριοὐ και σε 15 περιπτώσεις τα τρένα καθυστέρησαν περισσότερο από μία ώρα.

Δεν έλειψε η κριτική για το πρόγραμμα από το φιλελεύθερο κόμμα FDP. Μέλος του κυβερνητικού συνασπισμού και τώρα η φωνή της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας, το κόμμα τόνισε ότι το μέτρο δεν ωφελούσε ολόκληρο τον πληθυσμό. Οι ειδικοί αποδέχονται ότι αυτό είναι εν μέρει αλήθεια, αλλά επισημαίνουν ότι οι ελλιπείς υπηρεσίες συχνά ευθύνονται περισσότερο για τη χαμηλή χρήση των συγκοινωνιών.

«Τα φθηνότερα ή δωρεάν τρένα είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Οι κυβερνήσεις πρέπει να δράσουν και να επενδύσουν για να αυξήσουν τη διαθεσιμότητα και την αξιοπιστία των τρένων», δήλωσε ο Victor Thévenet του Transport & Environment, μιας ευρωπαϊκής ομάδας εκστρατειών, στο VoxEurop.

Περισσότερες αναλύσεις αναμένονται τους επόμενους μήνες. Από την 1η Μαΐου, η Γερμανία θα εισαγάγει ένα μηνιαίο εισιτήριο για τα περιφερειακά τρένα στα 49 ευρώ το μήνα.

«Ένα εισιτήριο των 49 ευρώ θα μπορούσε να είναι ακόμα ακριβό για κάποιες οικογένειες», σχολίασε ο Thévenet. «Οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις πρέπει να σκεφτούν συγκεκριμένες πολιτικές τιμολόγησης για οικογένειες».

Ισπανία: η υψηλή ταχύτητα έρχεται πρώτη

Στα τέλη Αυγούστου του 2022, η Ισπανία ξεκίνησε ένα πρόγραμμα που παρέχει δωρεάν εισιτήρια για τρένα μικρών και μεσαίων αποστάσεων που εκμεταλλεύεται η εθνική εταιρεία Renfe.

Τα τρένα είναι δωρεάν με αποζημίωση και με προκαταβολή μεταξύ 10 και 20 ευρώ. Αυτό ισχύει για δύο τύπους τρένων: τοπικά τρένα προαστιακού (Cercanías) και περιφερειακά τρένα (Media Distancia Convencional). Η εθνική κυβέρνηση εισήγαγε επίσης μείωση 50% στις τιμές των εισιτηρίων για τρένα μεγάλης ταχύτητας μεσαίας απόστασης (Media Distancia Alta Velocidad).

Τα προγράμματα έπρεπε να διαρκέσουν μόνο τέσσερις μήνες, αλλά τον Οκτώβριο του 2022 η Υπουργός Οικονομικών, María Jesús Montero, ανακοίνωσε χρηματοδότηση 700 εκατομμυρίων ευρώ για την παράτασή τους μέχρι το τέλος του έτους. Οι αρχικές αναλύσεις έδειξαν σημαντικό ενδιαφέρον: «Έχουν ζητηθεί 2.2 δισεκατομμύρια εισιτήρια πολλαπλών δρομολογίων, με το 71%  των εισιτηρίων για τις υπηρεσίες Cercanías και το 29% για τα ταξίδια Media Distancia Convencional. Η Renfe έχει πουλήσει επίσης 55.000 εισιτήρια για περιφερειακά τρένα υψηλής ταχύτητας», είπε ο υπεύθυνος Τύπου της Renfe στο Voxeurop.

Τα στοιχεία για τους δύο πρώτους μήνες του προγράμματος δείχνουν ότι οι κόμβοι τρένων που παρουσίασαν τη μεγαλύτερη επιπλέον ζήτηση δεν είναι οι πιο γνωστοί. Η Μάλαγα, η Αστούριας και η Σανταντέρ κατέγραψαν αύξηση στην επιβατική κίνηση άνω του 60% σε σύγκριση με το 2021. Ακολούθησαν η Σεβίλλη, το Κάντιθ, το Μπιλμπάο και το Σαν Σεμπαστιάν (περίπου 55%), η Βαλένθια (38,1%), Βαρκελώνη (28,7%) και η Μαδρίτη (25,7%).

«Το μέτρο έχει πολύ θετικό αντίκτυπο, αν και πληροφορίες για τη μείωση της κίνησης των Ι.Χ δεν έχουν ακόμα δημοσιευτεί. Σε κάθε περίπτωση, τα δωρεάν σιδηροδρομικά εισιτήρια έχουν προκαλέσει μεγάλες αλλαγές και κάποιοι πολίτες έχουν ξεκινήσει να σκέφτονται τη μετακίνηση με τρένο ξανά» σχολίασε ο Thévenet.

Τους τελευταίους πέντε μήνες του 2022 ο αριθμός των επιβατών στο Cercanías αυξήθηκε κατά 30 % σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2021. Ωστόσο, οι αριθμοί ήταν συνήθως χαμηλότεροι από εκείνους της ίδιας περιόδου του 2019.

Τα περιφερειακά τρένα Media Distancia Convencional, από την άλλη πλευρά, σημείωσαν ρεκόρ επιβατών, έως και 50 τοις εκατό πάνω από τα προ πανδημίας επίπεδα. Το ίδιο συνέβη και  για τα τρένα υψηλής ταχύτητας Media Distancia Alta Velocidad.

«Ο κύριος στόχος της κυβέρνησης είναι να επεκτείνει τις σιδηροδρομικές υπηρεσίες υψηλής ταχύτητας στην Ισπανία διατηρώντας τις κύριες συμβατικές γραμμές, και όχι με την κατασκευή νέων», δήλωσε στο Voxeurop ο Amparo Moyano, λέκτορας στο Universidad de Castilla-La Mancha.

Τα μη επιδοτούμενα τρένα υψηλής ταχύτητας στην πραγματικότητα έχουν επιστρέψει σε επίπεδα παρόμοια με εκείνα πριν από την πανδημία.

Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε τις επιπτώσεις του ισπανικού προγράμματος σε σύγκριση με αυτό της Γερμανίας. Θα ξεκλειδώσει νέους τρόπους σκέψης για τις διακοπές στην Ευρώπη; Σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις αναμένεται να παραμείνουν περιορισμένες στις περιφερειακές περιοχές της Ισπανίας.

«Η χαμηλή πυκνότητα του πληθυσμού σε ορισμένες “άδειες” περιοχές της Ισπανίας δεν ευνοεί τις συνεχείς και συχνές υπηρεσίες. Από την άλλη τα περιφερειακά τρένα στις αγροτικές περιοχές δεν έχουν συνεχή ζήτηση χρειάζονται κυρίως τα Σαββατοκύριακα», λέει ο Moyano.

Μια ιστορία δύο επιδοτήσεων

Σε σύγκριση με τη Γερμανία, τα πιο μέτρια αποτελέσματα της Ισπανίας μπορούν να εξηγηθούν από δύο σημεία δεδομένων: την πιο τραυματική εμπειρία της με την πανδημία (2.535 θάνατοι ανά εκατομμύριο κατοίκους, έναντι 1.975 στη Γερμανία) και το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της (30.966 $ έναντι το 53.988 $ της Γερμανίας). Ο πρώτος παράγοντας μπορεί να κράτησε περισσότερους Ισπανούς μακριά από τα μέσα μαζικής μεταφοράς και ο δεύτερος μπορεί να περιορίσει τις προοπτικές για ταξίδια γενικά.

Από την άλλη πλευρά, ο αριθμός των αυτοκινήτων ανά άτομο (0,58 στη Γερμανία, 0,53 στην Ισπανία) μπορεί να περιόρισε τον αντίκτυπο των επιδοτήσεων στις αποφάσεις των Γερμανών να χρησιμοποιούν το τρένο περισσότερο, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.

Οι κυβερνήσεις και των δύο χωρών πρόκειται να αξιολογήσουν τα προγράμματά τους προς το τέλος του έτους, προκειμένου να αποφασίσουν εάν θα τα μονιμοποιήσουν.

Στην Ισπανία όπως και στη Γερμανία, η αντίσταση σε οποιεσδήποτε αποφάσεις για την κατάργηση των επιδοτούμενων τρένων είναι πιθανό να αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου, καθώς οι επιβάτες συνηθίζουν τα προγράμματα. Αυτό μπορεί να βοηθήσει μόνο μακροπρόθεσμα τα σιδηροδρομικά ταξίδια, λέει ο Thévenet.