Taking too long? Close loading screen.

Εξωσωματική για όλους, αλλά όχι για ΛΟΑΤΚΙ

Ο χώρος της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στην Ελλάδα δίνει ελπίδα σε χιλιάδες υπογόνιμα άτομα, αρκεί να μην είναι ζευγάρια λεσβιών, γκέι άντρες και ιντερσεξ άτομα. 

 

 

 

Έρευνα/Κείμενο : Eλβίρα Κρίθαρη
Data visualization: Κορίνα Πετρίδη/Civio
20/3/2023

«Το δικαίωμα στη μητρότητα ήταν μια πολυτέλεια, ένα προνόμιο το οποίο με έκαναν πολλές φορές κατά τη διαδρομή να νιώθω ότι το κλέβω. Γιατί το μεγάλο μήνυμα είναι ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχεις καν. Πόσο μάλλον, να γίνεις μητέρα», λέει η Δήμητρα χαμηλόφωνα, προσπαθώντας να μη γίνει αντιληπτή από τους πελάτες του μαγαζιού, όπου πραγματοποιείται η συνέντευξη.  Η Δήμητρα, άτομο ίντερσεξ, ζήτησε να μιλήσει στο MIIR με ψευδώνυμο , γιατί πιστεύει πως η σωματική διαφοροποίησή της μπορεί να γίνει αιτία στοχοποίησης. 

Τα πρώτα συμπεράσματα πρόσφατης έρευνας της οργάνωσης Intersex Greece με θέμα τη ρητορική μίσους κατά των ίντερσεξ (διαφυλικών) ατόμων στην Ελλάδα, επιβεβαιώνουν πως ελάχιστα είναι γνωστά για την ίντερσεξ κατάσταση, ακόμα λιγότερα συζητούνται ανοιχτά ενώ όταν αυτό συμβαίνει, η ίντερσεξ διαφοροποίηση παρουσιάζεται συχνά ως πρόβλημα και όχι ως μέρος της ανθρώπινης βιολογίας. Η επικράτηση του αντιεπιστημονικού όρου «ερμαφρόδιτος», που ακολουθείται από αρνητικές συμπαραδηλώσεις, είναι ενδεικτική του τρόπου που παρουσιάζονται τα διαφυλικά άτομα στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα.

«Οι γιατροί μου έλεγαν να μη μιλάω σε άλλους γιατρούς (για τη διαφοροποίησή μου), γιατί όλοι ήθελαν να με χρησιμοποιήσουν για τις δικές τους επιστημονικές δημοσιεύσεις», λέει η Δήμητρα. Από τις μαρτυρίες ίντερσεξ ατόμων, τα νοσοκομεία καταδεικνύονται ως τα μέρη που εκδηλώνονται συχνότερα οι προκαταλήψεις για την ίντερσεξ σωματικότητα. «Όποιο γιατρό πλησίαζα και του έλεγα τι συμβαίνει με έβαζε για εξετάσεις. Άπειρες εξετάσεις και οι φάτσες τους όλες, λες και βρήκαν κανένα θησαυρό, χωρίς να ασχολούνται προσωπικά μαζί μου, να με ρωτάνε πώς νιώθω, χωρίς να μου εξηγούν τι μου συμβαίνει, τί μπορώ να κάνω, ποιες είναι οι προοπτικές». 

Η Δήμητρα έμαθε ότι δεν έχει ωοθήκες ύστερα από μια εγχείρηση σκωληκοειδίτιδας όταν ήταν 12. Η ίντερσεξ διαφοροποίησή της, μία από τις περίπου 50 που υπάρχουν, αφορά σε απολύτως θηλυκό σώμα, με χρωμοσώματα αρσενικού (ΧΨ). «Πολλές διαφυλικές παραλλαγές, αλλά όχι όλες, έχουν ως αποτέλεσμα τη στειρότητα», σύμφωνα με την  οργάνωση Intersex Greece, ωστόσο, ορισμένα άτομα μπορούν να τεκνοποιήσουν. Καθώς συντρέχουν ιατρικοί λόγοι, η χρήση των αναπαραγωγικών τεχνολογιών είναι για τους ανθρώπους με ιντερσεξ χαρακτηριστικά μονόδρομος, ωστόσο η πρόσβασή τους σε αυτές δεν είναι ούτε οικονομικά, ούτε ψυχολογικά απρόσκοπτη. 

«Κάποιος (γιατρός) μου είχε πει, ‘μην πεις τίποτα, ποτέ, στον αυριανό σύζυγό σου και όταν καταλάβει ότι δεν μπορείτε να κάνετε παιδιά, άμα σε έχει αγαπήσει θα σε κρατήσει΄», λέει η Δήμητρα περιγράφοντας μια διαδρομή που βασίστηκε, συχνά με εντολή γιατρού, στην απόκρυψη της βιολογικής κατάστασης. «Και πάντα το θέμα του παιδιού ήταν, για εμένα, φαντασίωση. Σε έναν άνθρωπο που του έχουν πει από τα 12 ότι δεν πρόκειται ποτέ να γίνεις γονιός καταλαβαίνεις ότι αυτό παίρνει μια άλλη διάσταση». 

Όμως, στα 25 της η Δήμητρα θα πληροφορηθεί για πρώτη φορά, ότι μπορεί να υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση με ωάρια δότριας, με ποσοστό επιτυχίας 10-13%. «Από το 0 που ήταν μέχρι τότε, έμοιαζε με τεράστια ευκαιρία», λέει.

Μητέρα διδύμων, πατέρας ενός

Η εξωσωματική γονιμοποίηση μέσω της δωρεάς ωαρίων εφαρμόζεται στην Ελλάδα από το 1987, ωστόσο η συστηματικοποίηση της προσφοράς της από τις Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής που σχετίζεται αφενός με τη διαθεσιμότητα γενετικού υλικού, αφετέρου με την εξέλιξη των τεχνικών κρυοσυντήρησης του γενετικού υλικού (υαλοποίηση), εντοπίζεται στη δεκαετία του 2010. 

Ειδικά από το 2015 και μετά, η Ελλάδα διεκδικεί δυναμικά θέση ανάμεσα στους δημοφιλέστερους προορισμούς για υπηρεσίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ΥΑ) στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τις εταιρείες προώθησης τουριστικών πακέτων αναπαραγωγικού τουρισμού, η χώρα έπεται σήμερα της Ισπανίας, που διατηρεί την πρωτοκαθεδρία στο επίπεδο παροχής υπηρεσιών γονιμότητας.

Το παρακάτω γράφημα δείχνει χαρακτηριστικά τη διάδοση διαφόρων μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Αρχής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, το 2019, το ποσοστό γεννήσεων μετά από χρήση οποιασδήποτε μεθόδου υποβοηθούμενης αναπαραγωγής επί του συνολικού ποσοστού γεννήσεων ήταν 6.4%. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η μέθοδος που απέφερε τον μεγαλύτερο αριθμό γεννήσεων ήταν η εξωσωματική με τη χρήση ωαρίων δότριας, ακολουθούμενη από την εξωσωματική με χρήση φρέσκων ωαρίων της μέλλουσας μητέρας. Το 2019 πραγματοποιήθηκαν και 219 σπερματεγχύσεις με χρήση σπέρματος δότη, κατηγορία που είναι πιο πιθανό να περιέχει και τον αριθμό των ομοφυλόφιλων γυναικών που απέκτησαν πρόσβαση στις υπηρεσίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Παρά το επιτρεπτικό νομικό πλαίσιο για την ΥΑ και τις υπερσύγχρονες Μονάδες, η Δήμητρα ανακάλυψε ένα πεδίο σπαρμένο με ταμπού. Με ωάρια δότριας γονιμοποιημένα από το γενετικό υλικό του συντρόφου της, κυοφόρησε τελικά με την πρώτη προσπάθεια. «Ο γιατρός που μου έκανε την εξωσωματική μου είπε ‘δεν θα πεις ποτέ τίποτα στο παιδί γιατί θα το καταστρέψεις’», αναφέρει για τη μυστικοπάθεια με την οποία τη συμβούλεψαν να διαχειριστεί (και) το θέμα της δωρεάς. Περισσότερο από μία δεκαετία μετά την επιτυχημένη εξωσωματική της Δήμητρας, ο Βασίλης (όχι το πραγματικό του όνομα) γίνεται πατέρας ενός αγοριού, και πάλι μέσω της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. 

Ο Βασίλης είναι ομοφυλόφιλος και σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία δεν υπάρχει κανένας τρόπος για να γίνει γονιός. «Μεγάλωσα σε μια χώρα και σε μια γενιά, όπου συνώνυμα της λέξης ‘γκέι’ ήταν τα ‘μονήρης’ και ‘άκληρος΄». Ο Βασίλης συμφώνησε με την επίσης ομοφυλόφιλη φίλη του Ελένη να παρουσιαστούν ως ζευγάρι, για να κάνουν χρήση των αναπαραγωγικών τεχνολογιών από τις οποίες, κυρίως εκείνος, είναι εντελώς αποκλεισμένος. 

Δεν είναι όλοι οι γκέι ίσοι 

Οι ομοφυλόφιλες γυναίκες που θέλουν να τεκνοποιήσουν απευθύνονται στις Μονάδες ΥΑ  ως “single” (άνευ συντρόφου) ακόμα και αν διατηρούν κάποια σχέση με άλλη γυναίκα. Η ελληνική νομοθεσία επιτρέπει στις γυναίκες χωρίς σύντροφο την εξωσωματική (με χρήση σπέρματος δότη), αλλά το απαγορεύει στους άντρες χωρίς σύντροφο, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού. Συνεπακόλουθα αποκλείει και τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια, κάθε φύλου. 

Στην οπτικοποιημένη έρευνά της, η ισπανική δημοσιογραφική ομάδα CIVIO συγκεντρώνει στοιχεία για την πρόσβαση των γκέι γυναικών στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, πανευρωπαϊκά. Η πλειοψηφία 43 ευρωπαϊκών χωρών απαγορεύει την πρόσβαση στις ανοιχτά λεσβίες γυναίκες (και συνεπώς στα ζευγάρια γκέι γυναικών), ενώ το 1/3 των χωρών κάνει το ίδιο και για τις γυναίκες χωρίς σύντροφο. Σύμφωνα με την έρευνα, στην χειρότερη θέση βρίσκονται τα ιντερσεξ αλλά και τα τρανς άτομα, τα οποία, σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, υποβάλλονται μέχρι σήμερα σε υποχρεωτική στειρότητα όταν μπαίνουν σε διαδικασία αλλαγής φύλου.

«Στην Ελλάδα η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στους ομοφυλόφιλους, θα συνδεθεί με την αναγνώριση του γάμου ομοφυλοφίλων, όποτε γίνει», διευκρινίζουν νομικοί κύκλοι στο MIIR.  «Οι περιπτώσεις ομοφυλοφίλων που έγιναν γονείς που ξέραμε ήταν ή άτομα που ζούσαν στο εξωτερικό ή κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις Ελλήνων που μπορεί να είχαν τα φράγκα να κινήσουν θεούς και δαίμονες και να κοροϊδέψουν τον νόμο», λέει ο Βασίλης. 

Καθώς δεν διαθέτουν όλοι οι γκέι άντρες μια καλή φίλη με την οποία θα συμφωνήσουν να μοιραστούν την γονεϊκότητα, οι κλινικές εξωσωματικής προσφέρουν κάτω από το τραπέζι δυνατότητες παράκαμψης της νομοθεσίας.  Ή έτσι ισχυρίζονται. 

«Γιατροί μυρίζονται την απελπισία, κι έτσι κλινικές διαδίδουν ‘γκέι ελάτε να κάνετε παιδιά΄ εκμεταλλευόμενες, αυτούς που είναι σε απόγνωση». Την περίοδο της έρευνάς του για τους διαθέσιμους τρόπους να γίνει πατέρας, ο Βασίλης ήρθε σε επαφή με μεγάλη Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, που του υποσχέθηκε επιτυχία μέσω παρένθετης μητέρας. Με τη βοήθεια κάποιας φίλης του που θα παρίστανε τη σύζυγο, «βρήκαμε έναν γιατρό που ήταν διατεθειμένος να ψευδομαρτυρησει (σ.σ. απαιτείται δικαστική απόφαση) ότι η φίλη μου έχει κάνει πολλές εξωσωματικές, έχει βεβαρημένη ψυχολογία και μπορούσαμε να τεκνοποιήσουμε μόνο μέσω παρένθετης», λέει. 

Παρά τις πιέσεις της κλινικής για να κλείσει γρήγορα συμφωνία με μια Μολδαβή παρένθετη μητέρα, ή μάλλον ακριβώς εξαιτίας αυτών, ο Βασίλης θεώρησε πως πρόκειται για απάτη. Δεν έλειπαν οι εμπειρίες γκέι φίλων του, που οι προσπάθειές τους να γίνουν γονείς με αυτόν τον τρόπο δεν είχαν καρποφορήσει. Οι αιτιολογήσεις της κλινικής για «ασυμβατότητα γενετικού υλικού», ή «αδύναμου σπέρματος», δεν έπειθαν τους επίδοξους γονείς.

Τα γράμματα που λείπουν 

Δεν είναι μόνο η νομοθεσία που θέτει τα όρια πρόσβασης στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Ακόμα και όταν αυτή είναι εγγυημένη, μπορεί το κόστος να είναι αποτρεπτικό. Για την τεκνοποίηση μέσω παρένθετης μητέρας η μεγάλη και γνωστή κλινική στην οποία απευθύνθηκε ο Βασίλης του ζήτησε 25.000 για την αμοιβή της γυναίκας που θα κυοφορούσε το παιδί, 5.000 για την εξωσωματική, «5 ή 8 χιλιάδες για τη μίζα του γιατρού -το είπε έτσι ακριβώς ο γιατρός» και 3.000 για την «επιλογή ωαρίων». Καθώς η χρήση παρένθετης απαιτεί δικαστική απόφαση, η τιμή ανεβαίνει. Τελικά, η διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης που ακολούθησαν με την φίλη του, με την οποία σήμερα μεγαλώνουν μαζί το μωρό τους, κόστισε 8.000 ευρώ, συμπεριλαμβανομένων των εξετάσεων και 8 αποτυχημένων σπερματεγχύσεων. 

Το εισιτήριο για μια θέση στον προθάλαμο της γονεϊκότητας κόστισε για τη Δήμητρα 3000 ευρώ. Στην περίπτωσή της, τα φάρμακα για τη διέγερση των ωοθηκών τα λαμβάνει η δότρια και το κόστος το αναλαμβάνουν οι λήπτες. Ο ΕΟΠΥΥ δεν καλύπτει το κόστος των φαρμάκων όταν η εξωσωματική γίνεται με δότρια, ωστόσο σύμφωνα με πληροφορίες του MIIR πολλά ζευγάρια που χρησιμοποιούν δανεικά ωάρια καταφέρνουν με κάποια παρατυπία να εξασφαλίσουν δωρεάν τα ακριβά φάρμακα, τουλάχιστον για μία προσπάθεια. «Το παραθυράκι για να τα πάρεις παράνομα, προϋποθέτει να έχεις μήτρα και ωοθήκες και μια στοιχειώδη πιθανότητα παραγωγής ωαρίων», λέει πρώην εργαζόμενη σε μεγάλη Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στην  Αθήνα, που θέλει να μείνει ανώνυμη. 

Η Δήμητρα αναρωτιέται: «Δεν είναι ότι άργησα να το αποφασίσω να κάνω παιδιά, ήταν βιολογικοί οι λόγοι. Δεν θα έπρεπε να δικαιούμαι μια έκπτωση;». Ύστερα από μία εύκολη πολύδυμη κύηση όπου όλα πήγαν καλά, η Δήμητρα έγινε όπως λέει ένα από τα λίγα άτομα με αυτή την σωματικότητα που κατάφεραν να γίνουν γονείς. «Αν δεν είμαι στην Ελλάδα τουλάχιστον η πρώτη, τότε είμαι από τους πρώτους. Εδώ, και παγκοσμίως». 

Από το αρκτικόλεξο ΛΟΑΤΚΙ, καμία κατάσταση σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου δεν βρίσκει απρόσκοπτη πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Οι γκέι άντρες αποκλείονται τελείως και τα ίντερσεξ άτομα είναι πιθανό να βιώσουν τον  ίδιο αποκλεισμό που συνοδεύει την κατάστασή τους και σε άλλες εκφάνσεις της κοινωνικής τους ζωής.

«Άμα με ρωτάς ποιο είναι το ιδανικό, δεν μπορώ να σου πω. Γιατί εγώ δεν έχω τόση φαντασία. Είμαι πολύ ρεαλιστής δεν μπαίνω στη διαδικασία καν να κάνω daydreaming, όταν ξέρω ότι δεν με παίρνει. Σε έναν ιδανικό κόσμο μπορεί να ήθελα παιδί με τον σύντροφό μου» λέει ο Βασίλης που αποκρύπτοντας τυπικά τον σεξουαλικό του προσανατολισμό, κατάφερε να ξεπεράσει, όπως επισημαίνουν οι φίλοι του, «γραπτούς και άγραφους νόμους».  

«Και αν με ρωτήσει το παιδί γιατί μπαμπά, θα του πω ότι σε θέλαμε τόσο πολύ, που φέραμε τον κόσμο ανάποδα».

Support us

For Independent investigative journalism, material resources and time are much needed.
We do not accept ads, so help us continue our work.

IBAN: GR1601401040104002330000513 (Alpha Bank)

Share This

By continuing to use the site, you agree to the use of cookies. more information

The cookie settings on this website are set to "allow cookies" to give you the best browsing experience possible. If you continue to use this website without changing your cookie settings or you click "Accept" below then you are consenting to this.

Close