Η κατάσταση είναι χειρότερη για τα ζευγάρια ομοφυλόφιλων γυναικών: 24 χώρες απαγορεύουν εξ ολοκλήρου την πρόσβασή τους στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Για την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, η απόκτηση παιδιών μέσω τεχνολογίας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής δεν είναι εύκολος δρόμος στην Ευρώπη. «Οι χώρες  όπου είναι πιο δύσκολο για τα άτομα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας να βρουν δουλειά ή να βγουν έξω ή να παντρευτούν ή να αποκτήσουν νομική αναγνώριση φύλου είναι επίσης οι χώρες όπου είναι πιο δύσκολο να έχουν πρόσβαση και στις τεχνολογίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής», λέει ο Cianan Russell, από ILGA Europe, μια ομοσπονδία ευρωπαϊκών ομάδων για τα δικαιώματα των λεσβιών, γκέι, αμφιφυλόφιλων, τρανς και ιντερσεξ ατόμων.  Η Ουγγαρία και η Πολωνία είναι οι χώρες όπου η κατάσταση είναι η χειρότερη, αλλά το πρόβλημα είναι ευρέως διαδεδομένο και στην υπόλοιπη Ευρώπη, δηλώνει. Ακόμη και όταν τα άτομα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας μπορούν να λάβουν αναπαραγωγική βοήθεια νόμιμα, η πραγματικότητα μερικές φορές τους  φέρνει αντιμέτωπους με «διακρίσεις, παρενόχληση ή ακόμα και βία», λέει ο Russell. Εκείνοι που αντιμετωπίζουν τα περισσότερα προβλήματα είναι οι τρανς και οι ιντερσεξ, προσθέτει.

Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν αυτές τις μορφές διακρίσεων παλεύουν με δύσκολες εναλλακτικές λύσεις. Στην περίπτωση της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας οι εναλλακτικές είναι τρεις λέει ο Russell. Η πρώτη εναλλακτική είναι η παραποίηση της ταυτότητας τους, όπως για παράδειγμα τα ζευγάρια ομοφυλόφιλων γυναικών που λένε ψέματα λέγοντας ότι μόνο μία από τις δύο  αναζητά  υποβοηθούμενη αναπαραγωγή  ως ανύπαντρη γυναίκα, εάν αυτό επιτρέπεται από το νόμο, ή μη-δυαδικά άτομα ή τρανς άνδρες που λένε ότι είναι γυναίκες. Η δεύτερη εναλλακτική είναι η διέλευση των συνόρων για την αναζήτηση πρόσβασης στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή σε άλλη χώρα. Το τρίτο είναι η προσπάθεια σύλληψης με φίλους ή έμπιστους ανθρώπους ακόμα κι αν δεν τους ελκύουν.

Αν και αυτό δεν είναι συνηθισμένο, είναι ένας δρόμος που μπορεί να ακολουθήσουν πολλοί άνθρωποι που θέλουν να κάνουν παιδιά εάν τα εμπόδια φαίνονται ανυπέρβλητα. Στην περίπτωση των ανύπαντρων γυναικών, η Izaskun Gamen, εκπρόσωπος της ένωσης Single Mothers By Choice (MSPE), λέει ότι, κατά τη διάρκεια της πολύχρονης προσπάθειας της να αποκτήσει παιδιά, κάποιοι της πρότειναν να μείνει έγκυος από έναν άγνωστο μετά από ένα one night stand και να μην του πει τίποτα. Όπως λέει, αυτό της φαίνεται αδιανόητο: «Πώς το εξηγείς στο παιδί σου αργότερα; Πώς εξηγείται  ότι αυτός ή αυτή γεννήθηκε από μια εξαπάτηση;»

Μεγαλύτερες και μεγαλύτερες μητέρες

Το μόνο νομικό εμπόδιο για τα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια, στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι η ηλικία. Οι γυναίκες που αναζητούν την  υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι κατά μέσο όρο μεγαλύτερες από ότι στο παρελθόν. Την τελευταία δεκαετία, ο μέσος όρος ηλικίας των μητέρων κατά τη γέννηση του πρώτου τους παιδιού, είτε είναι φυσικά είτε υποβοηθούμενα, έχει αυξηθεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Στην Ισπανία και την Ιρλανδία ο μέσος όρος ηλικίας ήταν άνω των 32 ετών το 2019.

Αυτός είναι ο μέσος όρος, πράγμα που σημαίνει ότι πολλές γυναίκες αναζητούν  πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή  αργότερα, όταν, λόγω της ηλικίας τους, η φυσική σύλληψη γίνεται πιο δύσκολη. Οι περισσότερες χώρες θέτουν το νόμιμο ανώτατο όριο για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή περίπου στα 50 χρόνια. Αυτή είναι η μέγιστη ηλικία στην Ελλάδα, για παράδειγμα, αλλά ως λύση  στις καθυστερήσεις στη θεραπεία που σχετίζονται με την πανδημία του COVID-19, η κυβέρνηση παρέτεινε την ηλικία στα 52 έτη έως τις 30 Ιουνίου 2023.

Η Juana Crespo, διευθύντρια μιας  κλινικής γονιμότητας στην Ισπανία, ειδικευμένη σε δύσκολες περιπτώσεις, λέει ότι το κύριο πρόβλημα για τους ασθενείς της είναι η μεγαλύτερη ηλικία: «Γερνάμε και, όταν το αναπαραγωγικό μας σύστημα γερνάει, ολόκληρη η ορχήστρα γερνάει». Το αποκαλεί «νέα ασθένεια»: «Η ιστορία της καθυστερημένης μητρότητας είναι άγραφη».

Αν και οι ηλικίες των γυναικών αποτελούν  συχνό παράγοντα αναπαραγωγικών δυσκολιών, ο Carlos Calhaz-Jorge, γιατρός γονιμότητας και ερευνητής στο Universidade de Lisboa στην Πορτογαλία και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE), λέει ότι τα μισά προβλήματα των ζευγαριών που αναζητούν υποβοηθούμενη αναπαραγωγή προέρχονται από την πλευρά του άνδρα συντρόφου.

Ωστόσο, η ηλικία δεν αποτελεί παράγοντα νομικού αποκλεισμού για τους άνδρες και, γενικά, δεν υπάρχουν όρια στις ευρωπαϊκές χώρες. Μόνο τρεις από τις 43 χώρες έχουν ανώτατα όρια ηλικιών για τους άνδρες: Γαλλία, 59 ετών, Φινλανδία, 60 ετών; και Ελβετία, 56 ετών, αν και σε αυτές τις δύο τελευταίες περιπτώσεις είναι συστάσεις, όχι νομικές απαγορεύσεις. Μάλιστα, στην Ελβετία η σύσταση είναι ότι ο πατέρας μπορεί να είναι ζωντανός μέχρι το παιδί να κλείσει τα 18, μια σύσταση περισσότερο κοινωνιολογική παρά ιατρική.

Το πιο συνηθισμένο εμπόδιο: έλλειψη οικονομικών πόρων

Μόλις ξεπεραστούν τα νομικά εμπόδια, τα οικονομικά «σηκώνουν κεφάλι». Σύμφωνα με τον Calhaz-Jorge, «το πρόβλημα για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είναι η έλλειψη δημόσιας χρηματοδότησης. Ακόμη και σε χώρες όπου τα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια επιτρέπεται να προβούν σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, η ικανότητα τους να το κάνουν, εξαρτάται πολύ από τη οικονομική στήριξη που λαμβάνουν από το κράτος». Μια άλλη διάκριση, που προστίθεται στις προηγούμενες, είναι η οικονομική: δεν καλύπτουν όλες οι χώρες αυτές τις τεχνικές (η Ιρλανδία και η Ελβετία δεν τις καλύπτουν) και όσες το κάνουν μερικές φορές πληρώνουν μόνο μέρος του κόστους  ή οι λίστες αναμονής είναι τεράστιες, σε  ένα θέμα όπου κάθε καθυστέρηση λειτουργεί εναντίον τους..

Στην πραγματικότητα, υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Υπάρχουν ακόμη και διαφορές μεταξύ περιοχών της ίδιας χώρας, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία και την Ισπανία. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, οι ανύπαντρες γυναίκες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε τεχνητή γονιμοποίηση στη Ναβάρα, αλλά όχι σε εξωσωματική γονιμοποίηση, ακόμη κι αν έχουν ιατρικά προβλήματα που τις εμποδίζουν να μείνουν έγκυες μέσω γονιμοποίησης. Οι άλλες περιοχές της Ισπανίας το επιτρέπουν, παρόλα αυτά. Η Γερμανία, εν τω μεταξύ, δεν καλύπτει την εξωσωματική γονιμοποίηση για λεσβίες και ανύπαντρες γυναίκες.

Τα όρια ηλικίας, που ήδη αποτελούν σημαντικό νομικό εμπόδιο για όσους αναζητούν ιδιωτική πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, είναι χαμηλότερα για τα άτομα που αναζητούν υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μέσω των εθνικών υπηρεσιών υγείας. Για άλλη μια φορά, στην περίπτωση των ετεροφυλόφιλων ζευγαριών, πολύ λίγες χώρες θέτουν ανώτατο όριο στην ηλικία των ανδρών. Η Πορτογαλία τα ορίζει όρια στα 60 χρόνια και η Αυστρία στα 49. Για τις γυναίκες τα όρια είναι: από 38 στη Λετονία έως 46 στην Ιταλία ή 48 στη Μάλτα, έως το πιο κοινό όριο στην Ευρώπη που είναι τα 40.

Σε άλλες χώρες, η δημόσια χρηματοδοτούμενη υποβοηθούμενη αναπαραγωγή έχει πρόσθετους φραγμούς, όπως το να μην υπερβαίνεται ένα ορισμένο βάρος (στη Σερβία, τη Ρουμανία και ορισμένες ισπανικές περιοχές) ή το να μην υπάρχουν άλλα παιδιά, όπως στη Δανία, τη Μάλτα, την Πορτογαλία, τη Ρουμανία, την Ισπανία, τη Σουηδία και την Τουρκία. .

Ένα άλλο από τα πιο συνηθισμένα όρια είναι η κάλυψη μόνο ενός μέγιστου αριθμού προσπαθειών. Λίγες χώρες είναι σαφείς σχετικά με τη γονιμοποίηση  μέσω της εισαγωγής σπέρματος με σωληνίσκο ή δεν θέτουν όρια αν το κάνουν, συνήθως είναι έξι ή τρεις κύκλοι. Οι χώρες είναι γενικά πιο ξεκάθαρες σχετικά με την εξωσωματική γονιμοποίηση: σχεδόν όλες περιορίζουν τον αριθμό των χρηματοδοτούμενων προσπαθειών. Το Βέλγιο, η Σλοβενία, η Γαλλία και η Ιταλία χρηματοδοτούν έξι προσπάθειες. 15 άλλες χώρες χρηματοδοτούν τρεις προσπάθειες. Η Ρουμανία, η Μολδαβία και το Καζακστάν χρηματοδοτούν μόνο μία. Εκεί, είτε μένεις έγκυος με την πρώτη φορά, είτε αν θέλεις να συνεχίσεις να προσπαθείς πρέπει να το πληρώσεις από την τσέπη σου.

Η Irene Cuevas, διευθύντρια του εμβρυολογικού εργαστηρίου του δημόσιου Γενικού Νοσοκομείου της Βαλένθια (Ισπανία), λέει ότι μετά από έναν ορισμένο αριθμό προσπαθειών η πιθανότητα επιτυχίας μειώνεται πολύ. «Έχουμε πολύ περιορισμένους πόρους και πρέπει να προσπαθήσουμε να τους βελτιστοποιήσουμε με κάποιο τρόπο. Είναι ένας πολύ λογικός αριθμός», υποστηρίζει.

Έπειτα, υπάρχουν οι «συν-πληρωμές», που σημαίνει ότι η πρόσβαση στην θεραπεία δεν είναι  εντελώς δωρεάν. Η πιο συνηθισμένη περίπτωση  είναι για τα φάρμακα και είναι σημαντική. Κάθε γύρος ορμονικής θεραπείας για εξωσωματική γονιμοποίηση στην Ισπανία, για παράδειγμα, μπορεί να κοστίσει πάνω από χίλια ευρώ.

Υπάρχουν και οι μεγάλες λίστες αναμονής. Η Cuevas τους αποκαλεί «το θεμελιώδες πρόβλημα». [[Cuál es la espera media en España?]] Η μεγάλη αναμονή είναι επίσης συνηθισμένη, για παράδειγμα, στην Ουγγαρία. Κάποια περίοδο η Ουγγαρία δεν επέτρεπε δότες σπέρματος που δεν ήταν Ούγγροι. Ακόμη και αφού αφαίρεσαν αυτό το εμπόδιο, τα πράγματα δεν βελτιώθηκαν, λέει ο Sandor. Το περασμένο καλοκαίρι, η Ουγγαρία εθνικοποίησε όλες τις κλινικές γονιμότητας. «Όλοι γνωρίζουν ότι αυτό σημαίνει ότι θα υπάρχουν λίστες αναμονής 5 έως 10 ετών για όσους δεν έχουν χρήματα», λέει ο Sándor.

Ο Calhaz-Jorge λέει ότι αυτό δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα δικαιωμάτων: «Θα ήθελα να έχω περισσότερη υποστήριξη στη χώρα μου, την Πορτογαλία, επειδή υπάρχουν πολύ μεγάλες λίστες αναμονής και όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, η γονιμότητά μας μειώνεται. Περισσότερη υποστήριξη θα μπορούσε να βοηθήσει στην επιβράδυνση της μείωσης της γονιμότητας. Έχουμε πρόθεση να παρέχουμε αναπαραγωγική βοήθεια σε έως και 5% όλων των μωρών που γεννιούνται στην Πορτογαλία. Αυτό είναι ρεαλιστικό, αλλά για αυτό χρειαζόμαστε περισσότερα χρήματα».

Η Ισπανία είναι η χώρα της Ευρώπης, μαζί με την Ελλάδα, στην οποία γεννιούνται περισσότερα παιδιά χάρη στις διαδικασίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, φτάνοντας το 7,9% του συνολικού αριθμού των παιδιών που γεννήθηκαν το 2017. Στην Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Πορτογαλία, το ποσοστό είναι περίπου 3 %.

Μπροστά σε όλες αυτές τις δυσκολίες, είναι δυνατός ένας κοινός ευρωπαϊκός κανονισμός που να εγγυάται ίση πρόσβαση σε όλους;  Ο Russell, εκπρόσωπος της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας , λέει ότι αυτό θα ήταν δύσκολο. Οι ευρωπαϊκές χώρες, και όχι η ΕΕ, έχουν δικαιοδοσία για αυτό το θέμα, επομένως η μόνη εναλλακτική λύση όσον αφορά την υπεράσπιση των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας είναι τα δικαστήρια.

Ο Calhaz-Jorge, πρόεδρος της ESHRE, λέει: «Είμαι πεπεισμένος ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν παρόμοιοι κανόνες. Εάν σε μια χώρα δεν είναι νόμιμη η πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή για τις ανύπαντρες γυναίκες, τι είδους ρύθμιση θα έχουν εάν πάνε στο εξωτερικό; Οι πολιτικές απόψεις και οι πολιτισμικές ευαισθησίες είναι πολύ διαφορετικές». Πράγματι.